आरोग्य.कॉम
  • मुखपृष्ठ
  • पर्यायी उपचार पद्धती
    • आयुर्वेद
    • होमिओपॅथी
    • निसर्गोपचार
    • अ‍ॅक्युप्रेशर
    • अ‍ॅक्युपंक्चर
    • अरोमा थेरपी
    • बॅच फ्लॉवर औषधे
    • घरगुती उपाय
    • मसाज
    • योग
    • ध्यान
    • रेकी
    • संमोहन
    • बॉडीवर्क
  • आजार आणि रोग
    • सामान्य आजार
    • संसर्गजन्य आजार
    • विशिष्ट आजार
  • कुटुंबाचे आरोग्य
    • पुरूषांचे आरोग्य
    • वृध्दांचे आरोग्य
    • महिलांचे आरोग्य
    • मुलांचे आरोग्य
    • किशोर आरोग्य
    • प्रथमोपचार
    • तंदुरूस्ती
    • पोषक पदार्थ आणि अन्न
    • पाळीव प्राणी
  • आरोग्य संपदा
    • वैद्यकीय करियर
    • ग्रामिण आरोग्य
    • हॉस्पिटल्स
    • रुग्णहक्क समिती
    • आरोग्यासाठी टिप्स
  • विमा
    • आरोग्य विमा
    • वैद्यकीय नैतिकता
    • टेलीमेडिसीन
    • इच्छामरण
  • लैंगिकता
    • लैंगिकता म्हणजे काय?
    • लैंगिक शिक्षण
    • गर्भधारणा
    • विवाह
    • कामजीवन आणि अपंगत्व
    • मासिकपाळी
    • ट्रान्ससेक्शुअ‍ॅलिझम
    • शरीरभाषा
    • लैंगिकतेपार
    • फेटिशीझम
    • लैंगिक संवेदना गोठणे
  • स्व-मदतगट
    • एपिलेप्सी
    • स्किझोफ्रेनिया
    • पार्किन्सन्स
    • व्यसनमुक्ती
    • स्थुलता
    • कर्करोग
    • नैराश्य
    • अपंगत्व
    • मुत्रपिंड स्व-मदतगट
    • सेतू
    • कोड - पांढरे डाग
    • सहचरी मदत गट
Aarogya.com
English | ગુજરાતી | नोंदणी | लॉग-इन
  • मुख्यपृष्ठ
  • बातम्या आणि घडामोडी
  • वर्ष २००९
  • मानसिक आजारातून सावरताना 'रिकव्हरी' पद्धत

मानसिक आजारातून सावरताना 'रिकव्हरी' पद्धत

  • Print
  • Email
Details
Hits: 6862

सकाळ वृत्तसेवा
२० जुलै २००९
अनिल वर्तक

तीव्र लक्षणे आटोक्‍यात आलेल्या मानसिक रुग्णांसाठी चिकाटी, सातत्य, पेशन्स असेल तर रिकव्हरी पद्धत एक वरदान होऊ शकेल.
शारीरिक आजार व मानसिक आजारात साम्य आहेच. शारीरिक आजारात शरीरात किंवा शरीरातील एखाद्या अवयवात दौर्बल्य आलेले असते, तर मानसिक आजारात मानसिक यंत्रणेत दौर्बल्य आलेले असते. शारीरिक आजारात औषध योजना चालू करून शरीरातील बिघाड दुरुस्त केला जातो व शरीराचे कार्य पुन्हा तंदुरुस्त पद्धतीने चालू होते.

मानसिक आजारातदेखील औषध योजना चालू करून भास, भ्रम, नैराश्‍य इत्यादी तीव्र लक्षणे आटोक्‍यात आणली जातात. शारीरिक आजारात औषध योजनेनंतर आजार पुन्हा उद्‌भवू नये म्हणून कोणत्या गोष्टी करायच्या किवा करायच्या नाहीत, कोणती पथ्ये पाळायची याविषयी व्यवस्थित मार्गदर्शन रुग्णाला केले जाते. रुग्णाची आजाराला तोंड देण्याची क्षमता व उत्साह यामुळे वाढतो. मानसिक आजारात मात्र तीव्र लक्षणातून बाहेर आलेले रुग्ण अशा प्रकारचे मार्गदर्शन नसल्यामुळे आयुष्यात तसेच रेंगाळत राहतात, हेलपाटत राहतात.

मानसिक आजारातून पुन्हा उभारी घेऊ इच्छिणाऱ्या रुग्णांसाठी "रिकव्हरी' पद्धत एक वरदान होऊ शकेल. गेल्या शतकाच्या विसाव्या दशकात मनोरुग्णांवर काम करताना अमेरिकेतील न्यूरोसायकॅट्रिस्ट डॉ. अब्राहम लो यांना असे लक्षात आले, की शॉक ट्रीटमेंटनंतर अनेक रुग्णांची लक्षणे आटोक्‍यात येतात; परंतु रुग्ण रुग्णालयाच्या बाहेर गेले की काही कालावधीनंतर पुन्हा लक्षणे घेऊन येतात. या दरम्यानच्या कालावधीत रुग्णांना आपली लक्षणे तीव्र होऊ नयेत यासाठी काही करता येईल का? रोजच्या जीवनातील छोट्या प्रसंगांना तोंड द्यायला त्यांना शिकवून, तीव्र लक्षणांकडे होणारा त्यांचा प्रवास रोखता येईल का? पुन्हा एकदा त्यांना दीर्घकालीन शांत, स्वस्थ व संतुलित आयुष्याकडे आणता येईल का, या विचारातून त्यांनी रुग्णांवर प्रयोग चालू केले.

मनोरुग्णाच्या समस्येनुसार निरनिराळी मदततत्त्वे (रिकव्हरी टूल्स) त्यांनी रुग्णांना शिकवली. रोजच्या जीवनात समस्या आणणाऱ्या प्रसंगात ही मदततत्त्वे वापरायची. वापरायची याचा अर्थ असा, की ती आठवायची (रिकॉल). मदततत्त्वे आठवायची म्हणजेच आपली आजाराला सामना करण्याची यंत्रणा (कोपिंग मेकॅनिझम) जागृत करायची. अशा प्रकारचे रोजच्या जीवनात घडणाऱ्या क्षुल्लक (ट्रिव्हीअल) प्रसंगांना तोंड द्यायला शिकायचे. याबद्दल स्वतःला शाबासकी द्यायची व असे करता करता या प्रसंगांना तोंड देण्यात सफाई आणायची, असा एकूण रिकव्हरीकडे प्रवास करायचा.

डॉ. अब्राहम लो यांनी लिहिलेल्या "मेंटल हेल्थ थ्रू विल ट्रेनिंग' या व अन्य पुस्तकांतून रिकव्हरी पद्धतीची माहिती व विविध रिकव्हरी मदततत्त्वे आपल्याला कळू शकतात. वरकरणी कठीण वाटणारी अशी पद्धत रुग्ण रुग्णांसाठी चालविल्या जाणाऱ्या मदत गटामध्ये सहज आत्मसात करतात. प्रत्येक रुग्ण आपापली लक्षणे व ती हाताळण्याविषयीचे अनुभव चार टप्प्यांमध्ये शेअर करतात.

पहिल्या टप्प्यात शारीरिक व मानसिक लक्षणे आणणारा प्रसंग कोणता होता, हे सांगितले जाते. उदा. घरातील काम करताना गोंधळ कसा उडाला, दुकानात चौकशी करताना अडखळण्याचा प्रसंग कसा आला., सामाजिक समारंभात लोकांशी संवाद साधताना अडचणी कोणत्या आल्या इत्यादी.

दुसऱ्या टप्प्यात कोणती शारीरिक व मानसिक लक्षणे उद्‌भवली ते सांगितले जाते. उदा. - भीती वाटली, कमीपणा वाटला, घाम फुटला, निघून जावेसे वाटले इत्यादी.

तिसऱ्या टप्प्यात प्रसंगाला तोंड देण्यासाठी कोणती रिकव्हरी तत्त्वे आठवली (रिकॉल केली) ते सांगितले जाते. उदा. ः मानसिक शांतता टिकवणे हे माझे सर्वोच्च ध्येय आहे, माझी मानसिक शांतता ही माझ्या रागापेक्षा महत्त्वाची आहे, दोषारोप करण्यापेक्षा क्षमा करा, इत्यादी.

चौथ्या टप्प्यामध्ये रिकव्हरी मदत तत्त्वे माहिती व्हायच्या आधी काय परिस्थिती व्हायची आणि रिकव्हरी मदततत्त्वे वापरल्यामुळे कोणता फायदा झाला. समस्या आणणाऱ्या प्रसंगातून मी कसा सावरलो, क्षुल्लक प्रसंगातून गंभीर होणारी परिस्थिती मी कशी आटोक्‍यात ठेवू शकलो हे सांगितले जाते.

थोडक्‍यात, पूर्वीची आणि आत्ताची परिस्थिती स्पष्ट केली जाते. उदा. पूर्वी एखाद्यावर आलेला राग तसाच उत्तरोत्तर वाढत गेला असता आणि दोनचार दिवस असेच फारसे काही न करता गेले असते. परंतु आता मात्र "बाह्य परिस्थितीवर माझे नियंत्रण नाही, माझे नियंत्रण फक्त माझ्यावर आहे,' हे मदततत्त्व आठवून मी कसा लवकर सावरलो, हे सांगितले जाते अथवा घरातील काम करताना माझा गोंधळ झाल्यामुळे हे संपूर्ण कामच मी कसे अर्धवट सोडून देत असे; परंतु आता "कोणतेही काम टप्प्याटप्प्याने करा' व "केलेल्या प्रयत्नांबद्दल स्वतःला शाबासकी द्या. केवळ यशासाठी नाही,' या मदततत्त्वामुळे मी काम कसे वेगवेगळ्या टप्प्यात विभागून घेतले व गोंधळ झाला तरी निम्मे काम कसे पूर्ण केले, हे सांगितले जाते.

अत्यंत साधी व सोपी वाटणारी पद्धत रोजच्या आयुष्यात येणाऱ्या छोट्या छोट्या प्रसंगांना तोंड देण्याची कला रुग्णांना शिकवते. त्यांचा आत्मविश्‍वास व आत्मसन्मान वाढवते. आजाराविषयीचा ऍक्‍सेप्टन्स व इनसाइट आणण्यास मदत करते. विस्कळित व असंघटित झालेले मनोव्यापार पुन्हा एकदा संघटित होऊ लागतात. रुग्ण पुन्हा एकदा उभारी घेऊ लागतो व आणखीन आणखीन गुंतागुंतीच्या प्रसंगांना तोंड देण्यासाठी सिद्ध होतो.

तीव्र लक्षणे आटोक्‍यात आलेल्या मानसिक रुग्णांसाठी चिकाटी, सातत्य, पेशन्स असेल तर रिकव्हरी पद्धत एक वरदान होऊ शकेल, असे निश्‍चितपणे सांगता येईल. स्क्रिझोफ्रेनिया अवेअरनेस असोसिएशनच्या एकलव्य गटातर्फे पुण्यात गेली सहा वर्षे रिकव्हरी पद्धत वापरली जात आहे.

Disclaimer: The news story on this page is the copyright of the cited publication. This has been reproduced here for visitors to review, comment on and discuss. This is in keeping with the principle of ‘Fair dealing’ or ‘Fair use’. Visitors may click on the publication name, in the news story, to visit the original article as it appears on the publication’s website.

7

Swine Flu

National Award for Outstanding achievement by a Non-Professional - Tushar Sampat

Introducing Digital Practice for Doctors & Healthcare professionals

विशिष्ट आजार
सामान्य आजार

आरोग्य नेटवर्क

आरोग्य म्हणजे सुदृढता असणे किंवा सुरळीतता असणे. सुदृढता, सुरळीतता आहे किंवा नाही हे जाणून घेण्यासाठी मार्गदर्शन करणे हा या वेबसाईटचा प्रयत्न आहे. आरोग्य.कॉम ही भारतातील आरोग्य विषयक माहिती पुरवण्यात सर्वात अग्रेसर असणा-या वेबसाईट्सपैकी एक आहे. या आरोग्यविषयक माहिती पुरवणा-या साईट्स म्हणजे डॉक्टर नव्हेत. पण आरोग्याविषयी पुरक माहिती व उपचारांचे वेगवेगळे माध्यम उपलब्ध करुन देणारी प्रगत यंत्रणा आहे. या साईटच्या गुणधर्मांमुळे इंटरनेटचा वापर करणा-यांमधे आरोग्य.

» आमच्या सर्व समर्थन गट पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा
Pune Aarogya
Digital Media Dedicated to Healthcare of Punekars

वेबसाईटशी लिंक करा

aarogya logo

ईमेल कोड

आमच्या बातमीपत्राचे सदस्यत्व घ्या

 आरोग्य संबंधित नवीन माहिती मिळवा.

स्वास्थ्य साधने

  • हेल्थ डिरेक्टरी
  • संदेश बोर्ड
  • हेल्थ कॅल्क्युलेटर

आरोग्य.कॉम विषयी

आरोग्य.कॉम ही भारतातील एक आरोग्याविषयीची आघाडीची वेबसाईट आहे. ह्या वेबसाईटवर तुम्हाला आरोग्याविषयी जवळ जवळ सर्व वैद्यकीय आणि सर्वसामान्य माहिती मिळण्यास मदत होईल असे विभाग आहेत.

अधिक वाचा...

प्रस्ताव

हे आपले संकेतस्थळ आहे, यात सुधारण्याकरिता आपले काही प्रस्ताव किंवा प्रतिक्रीया असतील तर आम्हाला जरुर कळवा, आम्ही आमचे सर्वोत्तम देण्याचा प्रयत्न करू

अधिक वाचा...

सदस्यांच्या प्रतिक्रया

“माझे नाव पुंडलिक बोरसे आहे, मला आपल्या साइट मुळे फार उपयुक्त माहिती मिळाली म्हाणून आपले आभार व्यक्त करण्यासाठी ईमेल पाठवीत आहे.!”

  • आमच्या विषयी
  • प्रतिक्रिया
  • गोपनीयता नीति
  • साइट मॅप
  • संपर्क
  • मित्रांशी संपर्क साधा

कॉपीराईट © २०१६ आरोग्य.कॉम सर्व हक्क सुरक्षित.