आरोग्य.कॉम
  • मुखपृष्ठ
  • पर्यायी उपचार पद्धती
    • आयुर्वेद
    • होमिओपॅथी
    • निसर्गोपचार
    • अ‍ॅक्युप्रेशर
    • अ‍ॅक्युपंक्चर
    • अरोमा थेरपी
    • बॅच फ्लॉवर औषधे
    • घरगुती उपाय
    • मसाज
    • योग
    • ध्यान
    • रेकी
    • संमोहन
    • बॉडीवर्क
  • आजार आणि रोग
    • सामान्य आजार
    • संसर्गजन्य आजार
    • विशिष्ट आजार
  • कुटुंबाचे आरोग्य
    • पुरूषांचे आरोग्य
    • वृध्दांचे आरोग्य
    • महिलांचे आरोग्य
    • मुलांचे आरोग्य
    • किशोर आरोग्य
    • प्रथमोपचार
    • तंदुरूस्ती
    • पोषक पदार्थ आणि अन्न
    • पाळीव प्राणी
  • आरोग्य संपदा
    • वैद्यकीय करियर
    • ग्रामिण आरोग्य
    • हॉस्पिटल्स
    • रुग्णहक्क समिती
    • आरोग्यासाठी टिप्स
  • विमा
    • आरोग्य विमा
    • वैद्यकीय नैतिकता
    • टेलीमेडिसीन
    • इच्छामरण
  • लैंगिकता
    • लैंगिकता म्हणजे काय?
    • लैंगिक शिक्षण
    • गर्भधारणा
    • विवाह
    • कामजीवन आणि अपंगत्व
    • मासिकपाळी
    • ट्रान्ससेक्शुअ‍ॅलिझम
    • शरीरभाषा
    • लैंगिकतेपार
    • फेटिशीझम
    • लैंगिक संवेदना गोठणे
  • स्व-मदतगट
    • एपिलेप्सी
    • स्किझोफ्रेनिया
    • पार्किन्सन्स
    • व्यसनमुक्ती
    • स्थुलता
    • कर्करोग
    • नैराश्य
    • अपंगत्व
    • मुत्रपिंड स्व-मदतगट
    • सेतू
    • कोड - पांढरे डाग
    • सहचरी मदत गट
Aarogya.com
English | ગુજરાતી | नोंदणी | लॉग-इन
  • मुख्यपृष्ठ
  • पर्यायी उपचार पद्धती
  • आयुर्वेद
  • मानसिक असंतुलन

मानसिक असंतुलन

  • Print
  • Email
Details
Hits: 8449
Vaidya M. P. Nanal (Ayurved Foundation)

मानसिक आरोग्याचा अभ्यास हा आयुर्वेदातील अष्टांगापैकी एक आहे अनेक ऐतिहासिक कारणामुळे हा अभ्यास देशभरातील थोडया घराण्यापुरता मर्यादित राहिला आहे व मुख्यत्वे मौखिक परंपरेने टिकून आहे.

कोणत्याही शारीरिक व्याधींच्या लक्षणावर नजर टाकल्यास ही लक्षणे पूर्णपणे शारीरिक नसल्याचे लक्षात येते. त्याचप्रमाणे मानसिक आजार मानल्या गेलेल्या व्याधींमध्ये अशी लक्षणे आढळतात की जी पूर्णपणे मानसिक नसतात ‘संपूर्ण शारीरिक वा मानसिक’ यांच्यातील सीमारेषा ही खरोखर अत्यंत अस्पष्ट आहे म्हणून शरीर व मन ही दोन्ही भिन्न असली तरी प्रत्येकाने हे समजले पाहिजे की दोन्ही एकमेकांना अभिन्नपणे जोडलेली असतात. सत्व, रज व तम हे मनाचे महत्वाचे गुणधर्म आहेत हे तिन्ही एकमेकांशी योग्य संतुलन राखून मन निरोगी राखतात सत्व हे ज्ञानसंपादन, वितरण व योग्यायोग्य विचार यास जबाबदार असते. रज हे पुढाकार घेणारे असून विचार निर्मितीस आवश्यक उत्तेजनाशक्ति पुरवते. तम हे त्याच्या प्रतिबंध करण्याच्या गुणधर्मामुळे शांतता व शमविणारा परिणाम देते व सर्वसाधारण परिस्थितीत रज व सत्व गुणांवर मर्यादा ठेवते.

मनाच्या निरोगी स्थितीसाठी या तीन तत्त्वांचा समतोल आवश्यक आहे. हा तोल पूर्णपणे ढळल्यास आपणास मानसिक असंतुलन येते. जर हा तोल कोणत्याही एका दिशेस ढळल्यास राग, चिंता, काळजी या सारख्या सामान्य भावना प्रबळपणे नजरेस येतात. आयुर्वेदात रोगप्रतिबंधावर अधिक भर देण्यात आला असून बरे करण्याच्या (गुणकारी) प्रक्रियेस दुय्यम महत्त्व आहे. त्यामुळे बरोबर वर्तणूक योग्य आहार नैसर्गिक भावना जपणे मानसशास्त्रीय वर्तणुकीवर संयम आणि दैनंदिन तसेच विविध ऋतुमानातील आहार नियमन या सर्वावर रोग प्रतिबंधासाठी भर देण्यात आला आहे.

या गोष्टी पाळण्यात केलेली तडजोड अथवा टाळाटाळ रोगवृध्दीस कारण होतात. मानसोपचार पध्दती पुढील तीन प्रकारात विभागण्यात आली आहे.

  1. दैवव्यपाश्रय
  2. सत्वावजय व
  3. युक्ती व्यपाश्रय

दैवव्यपाश्रया मध्ये मंत्रांचे पठण विविध प्रकारचे यज्ञ सुचविले असून त्यामध्ये विविध वनस्पतींचे तांदूळ, तूप, राळ यांचे बरोबर अग्नीमध्ये हवन केले जाते तसेच उपवास नियम (कठोर शुचिर्भूतता, योग्य आहार सेवन व विशिष्ट पदार्थाचा त्याग) प्रणिपात (विविध देवतांचे स्ववन) व प्रायश्‍चित्त या गोष्टी मनाच्या तामस व राजस वृत्तींवर अंकुश ठेवण्याची महत्त्वाची भूमिका पार पाडतात, त्यामुळे सत्व गुणाचे प्राबल्य वाढते जे मनाच्या सामान्य व निरोगी वर्तणुकीस आवश्यक आहे. सत्वावजया मध्ये असंतुलित मनोव्यापारांवर यम (वर्तणुकीचे नियम) नियम (आहार विहाराची बंधने) आसने (मन व बुध्दीला स्थैर्य देणारी योगासने) प्राणायम (ज्यामुळे शरीरातील रोग निर्माण करणारे अडथळे दूर केले जातात) व ध्यान यांचा समावेश होतो.

युक्तिव्यपाश्रयामध्ये औषधे व आहाराचा न्याय्य वापर यांचा समावेश होतो. हे ढोबळमानाने दोन गटात विभागले आहेत

  1. शोधन व
  2. शमन

9

आयुर्वेद

  • पुनर्नवा - रूई
  • तमालपत्र - शतावरी
  • दारूहळद - धोतरा
  • सदाफुली - वेखंड
  • वेलदोडे - दालचिनी
  • केशर - कोरफड
  • कांदा - ज्येष्टमध
  • तुळशी - सर्पगंधा
  • अश्वगंधा - चंदन
  • शैक्षणिक अर्हता
  • प्रकृती
  • पंचकर्म
  • तत्त्वज्ञान
  • पुस्तके प्रकाशन
  • रक्तावरोध हृदयविकार शोध
  • एच आय व्ही शोध प्रबंध
  • आदिवासी उपाय
  • एच. आय. व्ही. व आयुर्वेद
  • रक्तदाब
  • मानसिक असंतुलन
  • आयुर्वेदातील हृदयरोग
  • आयुर्वेदीक दृष्टीकोनातुन कर्करोग
  • स्वस्थ जीवन जगण्याचा मार्ग
  • आरोग्यासाठी आयुर्वेद
  • आयुर्वेदिक तत्वांवर आधारलेल्या कस्टर्डचे मूल्यांकन
  • संदर्भ आणि बिबलियोग्राफी
  • दी ऑर्गन क्लोमा - अ फ्रेश ऍथर
  • वैद्य विलास नानल आयुर्वेद प्रतिष्ठान
  • आयुर्वेदाच्या मदतीने शरिराची काळजी
  • आयुर्वेदाद्वारे केसांची निगा राखणे
  • सौंदर्यासाठी काही आयुर्वेदिक उपचारपध्दती
  • जडीबुटी
  • पंचकर्म उपचार पध्दती
  • रीज्यूव्हेनेशन थेरपी
  • वृध्दांचे स्वास्थ्य व आयुर्वेद
  • निदान
  • संकल्पना
  • उगम

रेकी: तुम्हांला माहीत आहे का?

रेकी: तुम्हांला माहीत आहे का? रेकीच्या रोज सरावाने शरीर, मन, भावना, अध्यात्मिक पातळीवर चांगला परीणाम होतो. पुढे वाचा…

Swine Flu

National Award for Outstanding achievement by a Non-Professional - Tushar Sampat

Introducing Digital Practice for Doctors & Healthcare professionals

विशिष्ट आजार
सामान्य आजार

आरोग्य नेटवर्क

आरोग्य म्हणजे सुदृढता असणे किंवा सुरळीतता असणे. सुदृढता, सुरळीतता आहे किंवा नाही हे जाणून घेण्यासाठी मार्गदर्शन करणे हा या वेबसाईटचा प्रयत्न आहे. आरोग्य.कॉम ही भारतातील आरोग्य विषयक माहिती पुरवण्यात सर्वात अग्रेसर असणा-या वेबसाईट्सपैकी एक आहे. या आरोग्यविषयक माहिती पुरवणा-या साईट्स म्हणजे डॉक्टर नव्हेत. पण आरोग्याविषयी पुरक माहिती व उपचारांचे वेगवेगळे माध्यम उपलब्ध करुन देणारी प्रगत यंत्रणा आहे. या साईटच्या गुणधर्मांमुळे इंटरनेटचा वापर करणा-यांमधे आरोग्य.

» आमच्या सर्व समर्थन गट पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा
Pune Aarogya
Digital Media Dedicated to Healthcare of Punekars

वेबसाईटशी लिंक करा

aarogya logo

ईमेल कोड

आमच्या बातमीपत्राचे सदस्यत्व घ्या

 आरोग्य संबंधित नवीन माहिती मिळवा.

स्वास्थ्य साधने

  • हेल्थ डिरेक्टरी
  • संदेश बोर्ड
  • हेल्थ कॅल्क्युलेटर

आरोग्य.कॉम विषयी

आरोग्य.कॉम ही भारतातील एक आरोग्याविषयीची आघाडीची वेबसाईट आहे. ह्या वेबसाईटवर तुम्हाला आरोग्याविषयी जवळ जवळ सर्व वैद्यकीय आणि सर्वसामान्य माहिती मिळण्यास मदत होईल असे विभाग आहेत.

अधिक वाचा...

प्रस्ताव

हे आपले संकेतस्थळ आहे, यात सुधारण्याकरिता आपले काही प्रस्ताव किंवा प्रतिक्रीया असतील तर आम्हाला जरुर कळवा, आम्ही आमचे सर्वोत्तम देण्याचा प्रयत्न करू

अधिक वाचा...

सदस्यांच्या प्रतिक्रया

“माझे नाव पुंडलिक बोरसे आहे, मला आपल्या साइट मुळे फार उपयुक्त माहिती मिळाली म्हाणून आपले आभार व्यक्त करण्यासाठी ईमेल पाठवीत आहे.!”

  • आमच्या विषयी
  • प्रतिक्रिया
  • गोपनीयता नीति
  • साइट मॅप
  • संपर्क
  • मित्रांशी संपर्क साधा

कॉपीराईट © २०१६ आरोग्य.कॉम सर्व हक्क सुरक्षित.