दारूहळद
वर्णन
मोठे काटेरी क्षुप, काष्ट पिवळे, शाखा पांढुरक्या किंवा फिकट करडया रंगाची पाने विशेष प्रकारची शाखीय किंवा अशाखीय कंटकाच्या अक्षकोनातून निघणारी कातडी पोताची कडा बहुतेक टोकदार दातेरी, शिरा बारीक, फुले पिवळी छोट्या समूहात, फळ अंडाकृती, निळसर जांभळे, बिया थोडया.
वितरण
हे झाड हिमालयात २००० ते ३००० मीटर उंचीवर सापडते, ते दक्षिण भारतात निलगिरीच्या डोंगरात सुध्दा उगवते.
औषधी गुणधर्म
या झाडाच्या किंवा या प्रजातीतील जवळच्या बरबेरिस एशियाटिका Roxb आणि बरबेरिस लायसियम Royle म्हणतात या औषधातील मुख्य घटक म्हणजे ‘बरबेरिस’ या जातीच्या मुळ्यांच्या भुकटीस ‘बरबेरिस’ ऍल्कलॉईड आहे मुळयांची साल, मुळे आणि खोडाचा खालचा भाग पाण्यात उकळला जातो, त्यास नंतर उकळून अर्धवट घट्‌ गोळा होइपर्यंत बाष्पीभूत करण्यात येते. या अर्धवट गोळयास ‘रसौत’ असे म्हणतात. रसौत पाण्यात विरघळते. हे लोणी व तुरटीत मिसळून किंवा अफू व मोसंबीच्या रसात मिसळून डोळे येण्यावर किंवा डोळ्याच्या इतर आजारांवर बाहेरून पापण्यांवर लावण्यात येते. हे गळूच्या काठावरून इंजेक्शनद्वारेसुध्दा आत सोडण्यात येते.

रसौत ज्वरनाशक, सौम्या रेचक, आणि शक्तिवर्धक म्हणून वापरले हाते. पोटाच्या विकारात ते उपयोगी आहे, आणि सशांवर केलेल्या प्रयोगांनी त्याच्या कॉलरा व अतिसारातील वापराची खात्री पटलेली आहे. हे औषध हिवतापात पण वापरत असत पण या आजारात ते फारसे गुणकारी नसल्याचे सिध्द झाले आहे, तथापि ते हिवतापाची सुरवात समजण्यास मदत करते. श्वसन व हृदय यांची गती या औषधाने मंदावते हे सुध्दा प्रयोगाद्वारे दाखवण्यात आले आहे या औषधात क्षयविरोधी गुणधर्म असल्याचे सांगण्यात येते.

धोतरा (datura alba)
जुन्या भारतीय लिखाणात याचा ‘शिवशेखर’ या नावाने संदर्भ आलेला आहे. धोतऱ्याच्या फुलाचे भगवान शंकराशी नाते असल्याचे गृहीत धरण्यात आलेले आहे.
वर्णन
१ मीटर उंचीपर्यंत वाढणारे झुडूप, पाने मोठी अंडाकृती, दातेरी, फुले फार मोठी पांढरी, फळ अंडयाचे आकाराचे, चार भागात विभागलेले, लांब किंवा आखूड काटयानी व्यापलेले.
वितरण
हे झाड समशीतोष्ण हिमालयात, २५०० मीटर उंचीवर आणि मध्य व दक्षिण भारताच्या डोंगराळ भागात सापडते.
औषधी गुणधर्म
वाळलेली पान, फुले असलेल्या फाद्यांचे शेंडे आणि बिया म्हणजेच धोतरी औषध आहे.

‘हायोसायामिन’ हे पानातील मुख्य आणि महत्वाचे क्रियाशील तत्व आहे म्हणून हे औषध बेलाडोना किंवा हायोसायामसारखे उपयोगी आहे. हे औषध फुप्फुसाच्या नळया सुजण्यावर, दम्यावर आणि तोंडातील लाळेवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी उपयोगी आहे. तसेच स्नायूंच्या झटक्यांवर नियंत्रण ठेवण्यासही या झाडांची पाने जाळून धूर नाकाने आत घेतल्यास दम्यावर आराम पडतो. बियांमध्येसुध्दा हायोसायमिन्‌ असल्याने पानासारखेच औषधी गुणधर्म आहेत.
इतर जाती
डटुरा या प्रजातीच्या डटुसरा मेटल ही ओसाड जागेवर भारतात सगळीकडे सापडते. तिची फुले पांढरी किंवा पिवळसर आणि बऱ्याचवेळा बाहेरील बाजूस जांभळी असतात. फळावर आखूड काटे असतात. बागेत लावलेल्या झाडांच्या फुलांना दलपुंज्याची दोन मंडले असतात. जास्त दूध सुटल्याने सुजलेल्या स्तनांना याच्या पानांचे पोटिस बांधल्यास सूज उतरते.